Page 184 - Čuš, Alenka, et al. ur. (2018). Družbeni in politični procesi v sodobnih slovanskih kulturah, jezikih in literaturah. Koper: Založba Univerze na Primorskem.
P. 184
družbeni in politični procesi v sodobnih slovanskih kultur ah ...
stranog porekla ili od stranih glagola: adresirati, frazirati, lakirati, modeli-
rati, demonstrirati, filozofirati.
Jernej, navodeći dosta starih primera iz Rječnika Jugoslovenske akade-
mije znanosti i umetnosti (Rječnika hrvatskoga ili srpskoga jezika – RJAZU),
ističe da se prilikom tvorbe novih glagola sufiksom -ira- javljaju mnoge
alternacije (k›c: muzicirati, gimnasticirati, evocirati, locirati, provocirati) i
retko dolazi posle vokala (praktično samo u kreirati, evoluirati, fluktuira-
ti, situirati, perfektuirati i dr). Najveći deo glagola na -irati čine izvedenice
od imenica stranog porekla. Motivacioni odnosi su neprozirni u tim pri-
merima, te razvrstavanje po semantičkim grupama nije relevantno (Jernej
1959, 31–40).
Milivoj Pavlović u jednom svom kratkom radu s kraja prve polovine
20. veka iznosi zapažanje da je završetak -irati dobio vrlo široku primenu,
naročito kod glagola stranog porekla ili onih koji su izvedeni od stranih
reči, obično nemačkih ili primljenih u nemačkoj formi (npr. kreirati, mar-
širati, revidirati). Smatrao je da je borba ovog završetka sa -ivati i -isati inte-
resantna i da bi se tu mogao donekle ustanoviti geografski odnos, a do izve-
sne mere i jedna vrsta reparticije (Pavlović 1940, 82).
Skok na osnovu brojnih primera postavlja pravilo da se na istoku jezič-
ke teritorije pokazuje tendencija vezivanja sufiksa -isati za latinske, ređe za
grčke, a još ređe za francuske internacionalne reči. Svi ti primeri na zapa-
du jezičke teritorije imaju nastavak -irati, a jedino u turcizmima nije mogu-
će na zapadu -isati zameniti sa -irati. On primećuje da se na osnovu Ristić–
Kangrginog rečnika dobija utisak da je sufiks -irati prodro i u Srbiju i da tu
nadmašuje oba druga sufiksa, kao i da beogradski jezički osećaj nikako ne
pušta beskrajno generalizovanje sufiksa -isati na štetu sufiksa -irati (Skok
1955–56, 39–40).
O istoj problematici govori Mihailo Stevanović u svom radu Neke
leksičko-stilske razlike, a ne jezičke varijante iz 1964–65. godine, gde se
bavi problemom nastavaka prilikom izvođenja glagola od osnova stra-
nog porekla. Iznosi da su među izvedenim rečima nejednako građenim
kod Hrvata i Srba najčešće navođeni glagoli stranog porekla s nastavcima
-ovati, -irati i -isati, tipa: operirati–operisati i rehabilitirati–rehabilitova-
ti, kao i to da je:
s pravom isticano […] da su glagoli u prvom navedenom obliku
primljeni kod nas uglavnom iz nemačkog jezika, i s nastavkom za
osnovu -ir, pa im je dodat samo domaći završetak -ati (operirati,
rehabilitirati) – pretežno kod Hrvata, a u drugom su obliku prim-
182
stranog porekla ili od stranih glagola: adresirati, frazirati, lakirati, modeli-
rati, demonstrirati, filozofirati.
Jernej, navodeći dosta starih primera iz Rječnika Jugoslovenske akade-
mije znanosti i umetnosti (Rječnika hrvatskoga ili srpskoga jezika – RJAZU),
ističe da se prilikom tvorbe novih glagola sufiksom -ira- javljaju mnoge
alternacije (k›c: muzicirati, gimnasticirati, evocirati, locirati, provocirati) i
retko dolazi posle vokala (praktično samo u kreirati, evoluirati, fluktuira-
ti, situirati, perfektuirati i dr). Najveći deo glagola na -irati čine izvedenice
od imenica stranog porekla. Motivacioni odnosi su neprozirni u tim pri-
merima, te razvrstavanje po semantičkim grupama nije relevantno (Jernej
1959, 31–40).
Milivoj Pavlović u jednom svom kratkom radu s kraja prve polovine
20. veka iznosi zapažanje da je završetak -irati dobio vrlo široku primenu,
naročito kod glagola stranog porekla ili onih koji su izvedeni od stranih
reči, obično nemačkih ili primljenih u nemačkoj formi (npr. kreirati, mar-
širati, revidirati). Smatrao je da je borba ovog završetka sa -ivati i -isati inte-
resantna i da bi se tu mogao donekle ustanoviti geografski odnos, a do izve-
sne mere i jedna vrsta reparticije (Pavlović 1940, 82).
Skok na osnovu brojnih primera postavlja pravilo da se na istoku jezič-
ke teritorije pokazuje tendencija vezivanja sufiksa -isati za latinske, ređe za
grčke, a još ređe za francuske internacionalne reči. Svi ti primeri na zapa-
du jezičke teritorije imaju nastavak -irati, a jedino u turcizmima nije mogu-
će na zapadu -isati zameniti sa -irati. On primećuje da se na osnovu Ristić–
Kangrginog rečnika dobija utisak da je sufiks -irati prodro i u Srbiju i da tu
nadmašuje oba druga sufiksa, kao i da beogradski jezički osećaj nikako ne
pušta beskrajno generalizovanje sufiksa -isati na štetu sufiksa -irati (Skok
1955–56, 39–40).
O istoj problematici govori Mihailo Stevanović u svom radu Neke
leksičko-stilske razlike, a ne jezičke varijante iz 1964–65. godine, gde se
bavi problemom nastavaka prilikom izvođenja glagola od osnova stra-
nog porekla. Iznosi da su među izvedenim rečima nejednako građenim
kod Hrvata i Srba najčešće navođeni glagoli stranog porekla s nastavcima
-ovati, -irati i -isati, tipa: operirati–operisati i rehabilitirati–rehabilitova-
ti, kao i to da je:
s pravom isticano […] da su glagoli u prvom navedenom obliku
primljeni kod nas uglavnom iz nemačkog jezika, i s nastavkom za
osnovu -ir, pa im je dodat samo domaći završetak -ati (operirati,
rehabilitirati) – pretežno kod Hrvata, a u drugom su obliku prim-
182
