Page 185 - Čuš, Alenka, et al. ur. (2018). Družbeni in politični procesi v sodobnih slovanskih kulturah, jezikih in literaturah. Koper: Založba Univerze na Primorskem.
P. 185
der ivacija glagola sa osnovama str anog por ekla...
ljeni s nastavkom za osnovu -is, koji je grčkog porekla, i na koji je
dalje dodat isti završni deo -ati (operisati), ili je uzet samo opšti
deo, na koji se dodavao ne samo isti završni nastavak već i domaći
nastavak za osnovu -ov (rehabilitovati) – pretežno kod Srba. Ali
ni ovde nemamo prvo samo kod Hrvata, a drugo i treće samo kod
Srba, već se, kako je dobro poznato, veliki broj glagola na -irati,
kao što su: gravitirati, deklinirati, finansirati, oponirati i dr. i kod
Srba upotrebljava isključivo u obliku s ovim nastavkom; drugi se
upotrebljavaju naporedo, s nastavkom -irati i nastavkom -isati,
ili s nastavkom -irati i domaćim nastavkom –ovati (Stevanović
1964–65, 202–203).
Mirjana Jocić se u svom istraživanju iz 1970. godine bavila glagolima sa su-
fiksima -isa-, -ira-, -ova- u savremenom srpskohrvatskom jeziku, sa ciljem
da se na bazi postojećih rečničkih izvora savremenog srpskohrvatskog jezi-
ka prezentuje što potpuniji materijal u vezi sa ovim sufiksima i na osnovu
toga razmotri i prokomentariše frekventnost, kao i neki kulturno-istorij-
ski, etimološki, semantički i morfofonološki elementi javljanja ovih sufi-
ksa u našem jeziku. Iz prezentovanog materijala vidi se da, mada je eviden-
tan hronološki prioritet sufiksa -ova-, odnosno -isa-, ipak postoji izrazita
predominacija oblika glagola sa sufiksom -ira- i -izira- nad oblicima sa su-
fiksom -ova- i -isa-. Kod glagola starijeg porekla retka je paralelna upotre-
ba sufiksa, dok je kod glagola novijeg porekla znatno češća, naročito sufi-
ksa -izira : -izova. Uočljiva je ograničenost reči turskog porekla na jedan
sufiks – gotovo uvek -isa-, i domaćih reči gotovo uvek na -ova-. Sufiks -ova-
dobijaju i mnogi glagoli stranog porekla: driblovati, linčovati, organizova-
ti, apelovati, letovati. S druge strane, sufiks -isa- javlja se u rečima koje nisu
grčkog i turskog porekla: definisati, legitimisati, hohštaplerisati; -ira- se na-
lazi i u sloju internacionalne leksike poreklom iz grčkog, i, sasvim retko,
turskog.
Ne bi se, prema tome, mogla izvršiti striktna reparticija sufiksa
prema etimološkom kriteriju prema kojoj bi sufiksi -isa- i -ira-
bili ograničeni samo na reči stranog porekla, a -ova- na reči do-
maćeg porekla, odnosno prema kojoj bi sufiks -isa- bio ograničen
samo na reči grčkog i turskog porekla, a sufiks -ira- na reči lat-
inskog, nemačkog, francuskog, engleskog i italijanskog porekla.
(Jocić 1970, 168)
183
ljeni s nastavkom za osnovu -is, koji je grčkog porekla, i na koji je
dalje dodat isti završni deo -ati (operisati), ili je uzet samo opšti
deo, na koji se dodavao ne samo isti završni nastavak već i domaći
nastavak za osnovu -ov (rehabilitovati) – pretežno kod Srba. Ali
ni ovde nemamo prvo samo kod Hrvata, a drugo i treće samo kod
Srba, već se, kako je dobro poznato, veliki broj glagola na -irati,
kao što su: gravitirati, deklinirati, finansirati, oponirati i dr. i kod
Srba upotrebljava isključivo u obliku s ovim nastavkom; drugi se
upotrebljavaju naporedo, s nastavkom -irati i nastavkom -isati,
ili s nastavkom -irati i domaćim nastavkom –ovati (Stevanović
1964–65, 202–203).
Mirjana Jocić se u svom istraživanju iz 1970. godine bavila glagolima sa su-
fiksima -isa-, -ira-, -ova- u savremenom srpskohrvatskom jeziku, sa ciljem
da se na bazi postojećih rečničkih izvora savremenog srpskohrvatskog jezi-
ka prezentuje što potpuniji materijal u vezi sa ovim sufiksima i na osnovu
toga razmotri i prokomentariše frekventnost, kao i neki kulturno-istorij-
ski, etimološki, semantički i morfofonološki elementi javljanja ovih sufi-
ksa u našem jeziku. Iz prezentovanog materijala vidi se da, mada je eviden-
tan hronološki prioritet sufiksa -ova-, odnosno -isa-, ipak postoji izrazita
predominacija oblika glagola sa sufiksom -ira- i -izira- nad oblicima sa su-
fiksom -ova- i -isa-. Kod glagola starijeg porekla retka je paralelna upotre-
ba sufiksa, dok je kod glagola novijeg porekla znatno češća, naročito sufi-
ksa -izira : -izova. Uočljiva je ograničenost reči turskog porekla na jedan
sufiks – gotovo uvek -isa-, i domaćih reči gotovo uvek na -ova-. Sufiks -ova-
dobijaju i mnogi glagoli stranog porekla: driblovati, linčovati, organizova-
ti, apelovati, letovati. S druge strane, sufiks -isa- javlja se u rečima koje nisu
grčkog i turskog porekla: definisati, legitimisati, hohštaplerisati; -ira- se na-
lazi i u sloju internacionalne leksike poreklom iz grčkog, i, sasvim retko,
turskog.
Ne bi se, prema tome, mogla izvršiti striktna reparticija sufiksa
prema etimološkom kriteriju prema kojoj bi sufiksi -isa- i -ira-
bili ograničeni samo na reči stranog porekla, a -ova- na reči do-
maćeg porekla, odnosno prema kojoj bi sufiks -isa- bio ograničen
samo na reči grčkog i turskog porekla, a sufiks -ira- na reči lat-
inskog, nemačkog, francuskog, engleskog i italijanskog porekla.
(Jocić 1970, 168)
183
