Page 154 - Glasbenopedagoški zbornik Akademije za glasbo v Ljubljani / The Journal of Music Education of the Academy of Music in Ljubljana, leto 12, zvezek 25 / Year 12, Issue 25, 2016
P. 154
SBENOPEDAGOŠKI ZBORNIK, 25. zvezek
akordiènih razmerij znotraj trozvoka v smeri pomena, ki ga bo stoletje zatem oznaèeval
pomenljiv izraz trias harmonica. Pomenljiv je Gaffurijev premislek o intervalu terce in
kvinte. V traktatu Practica Musice (1496) Gaffurio govori o terci kot središènem
sozvoènem tonu znotraj intervala kvinte (mediam obtinet concordem cordam cum
extremis). Prav terca je namreè zaradi svoje dvojne narave (ditonus in semiditonus, t. j.
velika in mala terca) v intervalu kvinte tista diskriminanta, ki jamèi za neenakost sestavnih
delov akorda (kot harmonia!) v vmesnem prostoru med primo, ki po Gaffuriju ni ne
konsonanca ne disonanca (marveè je ‘enost’, oz. vir in izvor ostalih tonov), in med kvinto,
ki je prva popolna konsonanca v diatonièni vrsti znotraj oktave, saj je v enostavnem
razmerju seskvialtere (3:2).14 Dvajset let kasneje je Gaffurio v drugem traktatu De
Harmonia Musicorum Instrumentorum (1518) isto še bolj jedrnato izrazil takole: »Tres
soni Harmonica medietate dispositi & simul sonantes dulcissimum concentum atquae
ipsam harmoniam efficiunt. Caput undecimum: Dispositis vero tribus chordis secundum
harmonicam medietatem – ut scilicet qua proportione gravissima chorda acutissimam,
sive maior numerus parvissimum custodiet . . . – ea tunc producetur melodia: quam proprie
harmoniam vocamus. Haec nempe duabus consonantiis inaequalibus constat, quae &
dissimilibus proportionibus – maiore quidem maioribus numeris, minore minoribus –
conducuntur.«15 (Pri citiranju istega mesta zagrešita MGG [=H. Hüschen] in za njim C.
Dahlhaus veèjo napako. Ka e, da oba avtorja pri navajanju nista imela Gaffurijevega
14 Pouèen je tu citat v celoti, vkljuèno s premislekom o seksti, katero Gaffurio primerja tukaj z naravo terce,
torej jo (po novem!) umešèa med konsonance. »…Quod si sola corda fuerit media (…) … quam tertiam
vocant cui q.dem secunda vox sola medium prebet: ob sui simplicitatem ab harmonicae suavitatis natura
longe disiuncta est, quam q.dem primam in ordine coniunctarum ac concordantium vocum ponunt: quasi
ab unisoni simplicitate prima concorditer discedens veluti binarius numerus primus ab ipsa unitate. …
Tertia itaque dupliciter disponit ditono scilicet & semiditono … tertiam maiorem vocant a maiore ei.
intervallo, que. vero semiditoniaea tertiam minorem. … tertiam ipsam vagantem & imperfectam
contrapuncti speciem duxerunt appellandam. … Quinta autem quam diapente integra tribus scilicet tonis
ac minore semitonio ducta sesqualtera dimensione producit: mediam obtinet concordem cordam cum
extremis. Componitur enim ex duabus primis simplicibus scilicet tertia minore atque tertia maiore,
concordi medietate servata. Inde suaviorem ducit extremitatum concordiam quasi quae certa imitatione
harmonicae adhaereat medietati. Hujus quidem medietatis chorda si in acutum exachordi intervallo fuerit
intensa, acutiorem inter ipsas extremitates harmonica medietate conclaudet diapason compositam
perficiens aequisonantiam. … Sexta a sex chordis diatonice dispositis dicta quoniam certam in
chordotono [=monokord, op. I.F.] dimensionem non acquirit, imperfecta est. Chordotonus enim est
chordatenens omnes consonantias musicis proportionibus dispositas. … Sexta maior fit ex diapente &
tono, minor vero ex diapente & semitonio. Inde huisumodi variatione sextam ipsam vagantem veluti &
tertiam possumus appelare. Habet enim sexta solam chordam mediam & concinnam quae scilicet tertia est
ad graviorem & diatessaron subsonat ad acutam. …« Gaffurio F., Practica Musice, lib. III. cap. 2. Le eèe
tiskana mesta izpostavil avtor I. F.
15 Gaffurio, 1518, De Harmonia Musicorum Instrumentorum Opus, lib. III cap. 11.
154
akordiènih razmerij znotraj trozvoka v smeri pomena, ki ga bo stoletje zatem oznaèeval
pomenljiv izraz trias harmonica. Pomenljiv je Gaffurijev premislek o intervalu terce in
kvinte. V traktatu Practica Musice (1496) Gaffurio govori o terci kot središènem
sozvoènem tonu znotraj intervala kvinte (mediam obtinet concordem cordam cum
extremis). Prav terca je namreè zaradi svoje dvojne narave (ditonus in semiditonus, t. j.
velika in mala terca) v intervalu kvinte tista diskriminanta, ki jamèi za neenakost sestavnih
delov akorda (kot harmonia!) v vmesnem prostoru med primo, ki po Gaffuriju ni ne
konsonanca ne disonanca (marveè je ‘enost’, oz. vir in izvor ostalih tonov), in med kvinto,
ki je prva popolna konsonanca v diatonièni vrsti znotraj oktave, saj je v enostavnem
razmerju seskvialtere (3:2).14 Dvajset let kasneje je Gaffurio v drugem traktatu De
Harmonia Musicorum Instrumentorum (1518) isto še bolj jedrnato izrazil takole: »Tres
soni Harmonica medietate dispositi & simul sonantes dulcissimum concentum atquae
ipsam harmoniam efficiunt. Caput undecimum: Dispositis vero tribus chordis secundum
harmonicam medietatem – ut scilicet qua proportione gravissima chorda acutissimam,
sive maior numerus parvissimum custodiet . . . – ea tunc producetur melodia: quam proprie
harmoniam vocamus. Haec nempe duabus consonantiis inaequalibus constat, quae &
dissimilibus proportionibus – maiore quidem maioribus numeris, minore minoribus –
conducuntur.«15 (Pri citiranju istega mesta zagrešita MGG [=H. Hüschen] in za njim C.
Dahlhaus veèjo napako. Ka e, da oba avtorja pri navajanju nista imela Gaffurijevega
14 Pouèen je tu citat v celoti, vkljuèno s premislekom o seksti, katero Gaffurio primerja tukaj z naravo terce,
torej jo (po novem!) umešèa med konsonance. »…Quod si sola corda fuerit media (…) … quam tertiam
vocant cui q.dem secunda vox sola medium prebet: ob sui simplicitatem ab harmonicae suavitatis natura
longe disiuncta est, quam q.dem primam in ordine coniunctarum ac concordantium vocum ponunt: quasi
ab unisoni simplicitate prima concorditer discedens veluti binarius numerus primus ab ipsa unitate. …
Tertia itaque dupliciter disponit ditono scilicet & semiditono … tertiam maiorem vocant a maiore ei.
intervallo, que. vero semiditoniaea tertiam minorem. … tertiam ipsam vagantem & imperfectam
contrapuncti speciem duxerunt appellandam. … Quinta autem quam diapente integra tribus scilicet tonis
ac minore semitonio ducta sesqualtera dimensione producit: mediam obtinet concordem cordam cum
extremis. Componitur enim ex duabus primis simplicibus scilicet tertia minore atque tertia maiore,
concordi medietate servata. Inde suaviorem ducit extremitatum concordiam quasi quae certa imitatione
harmonicae adhaereat medietati. Hujus quidem medietatis chorda si in acutum exachordi intervallo fuerit
intensa, acutiorem inter ipsas extremitates harmonica medietate conclaudet diapason compositam
perficiens aequisonantiam. … Sexta a sex chordis diatonice dispositis dicta quoniam certam in
chordotono [=monokord, op. I.F.] dimensionem non acquirit, imperfecta est. Chordotonus enim est
chordatenens omnes consonantias musicis proportionibus dispositas. … Sexta maior fit ex diapente &
tono, minor vero ex diapente & semitonio. Inde huisumodi variatione sextam ipsam vagantem veluti &
tertiam possumus appelare. Habet enim sexta solam chordam mediam & concinnam quae scilicet tertia est
ad graviorem & diatessaron subsonat ad acutam. …« Gaffurio F., Practica Musice, lib. III. cap. 2. Le eèe
tiskana mesta izpostavil avtor I. F.
15 Gaffurio, 1518, De Harmonia Musicorum Instrumentorum Opus, lib. III cap. 11.
154
